BSE – choroba wściekłych krów – przyczyny, objawy, leczenie

BSE zwane jest inaczej chorobą szalonych krów. To neurodegeneracyjna choroba prionowa, która dotyka bydła domowego.

Rys historyczny i przyczyny występowania choroby wściekłych krów

Gąbczasta encefalopatia bydła (BSE) została po raz pierwszy stwierdzona w 1986 roku na południu Wielkiej Brytanii. Opinię publiczną o pierwotnym przypadku jej wystąpienia poinformowano rok później, co niestety nie uchroniło kraju przed gospodarczo-ekonomicznymi skutkami choroby i wywołało kryzys polityczny. W 1987 roku odkryto również związek pomiędzy transmisją BSE a zjawiskiem karmienia bydła mączką mięsno-kostną (MMK). O wprowadzeniu tego rodzaju paszy zadecydowały względy ekonomiczne. Bydło karmione było wówczas zakazaną w krajach europejskich mączką stworzoną w oparciu o metodę recyklingu; składała się ona bowiem z tkanek mięsno-kostnych pochodzących od przeżuwaczy wcześniej zakażonych BSE. Jej spożycie przez krowy prowadziło więc do kolejnych, potęgujących się zakażeń.

BSE jako choroba krów: objawy, leczenie i powikłania

W krajach europejskich uważa się BSE za chorobę przewlekłą, neurodegradacyjną, prowadzącą do zgonu zwierzęcia. Na chorobę narażone są przede wszystkim krowy mleczne. Okres inkubacji zakażenia wynosić może od 3 do nawet 8 lat, a objawy kliniczne obserwuje się zazwyczaj u bydła pomiędzy 3. a 11. rokiem życia. W wyniku choroby wściekłe krowy umierają w czasie od 15 dni do 6 miesięcy od momentu stopniowego rozwoju kolejnych objawów BSE.

BSE objawy

Wśród przypadków zakażonego bydła wyróżnić można następujące symptomy choroby:

• zaburzenia zachowania zwierzęcia w stadzie (np. odmowa wejścia do dojarni, powtarzalny, bezcelowy ruch, oddalanie się od pozostałych zwierząt),
• nadpobudliwość i przesadna reakcja na bodźce zewnętrzne (lękliwość w wyniku dotyku, działania światła czy dźwięku),
• zgrzytanie zębami,
• zaburzenia równowagi, leżenie nieruchomo,
• brak koordynacji ruchowej głowy i niekontrolowane wierzganie kończynami,
• demonstracja swędzenia ciała,
• spadek masy ciała bydła,
• zmniejszenie produkcji mleka.

Leczenie gąbczastej encefalopatii bydła nie jest możliwe, a jedynym sposobem zatrzymania rosnącej liczby zakażeń jest przede wszystkim szybkie wykonanie testów diagnostycznych i nieimportowanie bydła z krajów zagrożonych BSE. Działaniem zapobiegawczym jest ponadto zakaz stosowania pasz pochodzenia zwierzęcego i nakaz utylizacji zwłok zwierząt z dodatnim wynikiem testu diagnozującego chorobę.

Choroba BSE krów w Polsce

Mimo że Unia Europejska zadecydowała o włączeniu Polski na listę krajów zagrożonych chorobą wściekłych krów, do 2001 roku lokalnie nie odnotowano żadnego jej przypadku. Dopiero w trakcie przeprowadzonych badań w latach 2002–2009 w kraju stwierdzono 68 przypadków BSE. Liczbę tę można więc uznać za wystąpienie sporadycznego BSE bydła rodzimego. Co więcej, według opinii polskich władz i ekspertów epidemia choroby BSE w Polsce jest mało prawdopodobna, gdyż w żywieniu bydła nie stosuje się wywołujących ją mączek mięsno-kostnych.

W celu zapobiegania ewentualnemu rozwojowi choroby wściekłych krów zwierzęta po uboju poddawane są testom na obecność prionów BSE (sprawdzanych jest ok. 3% bydła). Należy zwrócić również uwagę na fakt, iż w Polsce – odmiennie niż w krajach Europy Zachodniej – spożycie mięsa wołowego jest znacznie mniejsze, a skala jego hodowli słabiej rozwinięta.

Znaczenie choroby wściekłych krów a bezpieczeństwo żywności

Choć zdaniem wielu akademickich badaczy, ryzyko epidemii wywołanej „prionami” zostało swego wyolbrzymione, choroba BSE stanowi realne zagrożenie, a jej pojawienie się w krajach europejskich ożywiło dyskusje środowisk naukowych na temat bezpieczeństwa żywności oraz potrzeby powrotu do naturalnych form hodowlanych i ekologicznego rolnictwa. Przyczyni się to do poprawy jakości produktów żywnościowych oraz zmniejszenia ryzyka zakażeń zdrowotnych i zneutralizowania negatywnych konsekwencji wystąpienia chorób odzwierzęcych u ludzi – w tym choroby wściekłych krów u ludzi.

Ryzyko przeniesienia choroby BSE do organizmu ludzkiego

Choroba wściekłych krów u ludzi występuje w postaci zmodyfikowanej jako choroba Creutzfeldta Jakoba. Objawy i pochodzenie tej choroby zostały już dawno rozpoznane, a jej przeniesienie na ludzi naukowcy wiążą z cząsteczką zakaźnego białka.

Zdaniem badaczy, to właśnie w czynniku patogennym, białkowym „prionie” (proteinaceous infectious particie) swe źródło ma gąbczasta encefalopatia u bydła i ludzi. Tkankami i narządami szczególnie narażonymi na zakażenie chorobą szalonych krów są oczy (głównie siatkówki), mózgowie, rdzeń kręgowy oraz końcowy odcinek jelita biodrowego bydła, które – ze względu na wysokie ryzyko potencjalnego zakażenia BSE – nie powinny znajdować się w żywności przeznaczonej dla człowieka.

Wątpliwość budzą także wyniki badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii. Wykazały one obecność chorobotwórczego czynnika BSE poza centralnym ośrodkiem nerwowym zwierząt – tj. w zwojach nerwów czuciowych i szpiku kostnym. Obawy i ryzyko zakażenia pojawiają się wówczas w sytuacji wykorzystania bydlęcego kośćca jako składnika stosowanego do produkcji żelatyny. Dobrą informacją jest natomiast fakt, iż choroby szalonych krów u ludzi nie wywołuje mięso ani mleko bydła chorego na BSE. Mięśnie oraz gruczoły mlekowe są bowiem pozbawione obecności zakaźnego zmiennego białka prionowego.

Choroba Creutzfeldta Jakoba, jako odmiana choroby wściekłych krów u ludzi

Powszechne przekonanie, wykluczające przeniesienie choroby BSE na ludzi było wykluczane aż do momentu wystąpienia w Wielkiej Brytanii serii zachorowań na chorobę Creutzfeldta-Jakoba (CJD). Do 2009 r. wykryto jednak 211 przypadków zachorowań na CJD na całym świecie, w tym 168 w samej Wielkiej Brytanii.

Choroba wściekłych krów u ludzi (vCJD) to najczęściej występująca encefalopatia gąbczasta człowieka i dotyczy osób między 55. a 70. rokiem życia. Mimo, że wyróżnia się jej kilka podtypów, wspólnymi, podstawowymi dla niej objawami klinicznymi są: szybko postępujące otępienie, mioklonie – tj. charakterystyczne, krótkotrwałe skurcze (szarpnięcia) pojedynczego mięśnia lub całych grup mięśniowych – oraz synchroniczny zapis EEG.

Listę symptomów uzupełniają liczne zwyrodnienia mózgu – zaburzenia osobowości i snu, drgawki, osłabienie, problemy z komunikacją mówioną i pisaną, a nawet utrata wzroku. Choroba Creutzfeldta Jakoba należy do chorób nieuleczanych, śmiertelnych.

Możliwe jest natomiast jej leczenie objawowe, podnoszące w znaczny sposób komfort życia chorego. Stosuje się m.in. zbilansowaną dietę, leki przeciwdrgawkowe, przeciwpsychotyczne i poprawiające pamięć. Z uwagi na niemożliwy do zahamowania rozwój choroby, warto zadbać o właściwą profilaktykę. Osoby znacząco narażone na kontakt z czynnikami ryzyka powinny pamiętać o właściwej higienie, stosowaniu specjalistycznych procedur i noszeniu odzieży ochronnej. Należy też unikać spożywania produktów mięsnych wątpliwego pochodzenia i niespełniającego wysokojakościowych norm.

Bibliografia:

• Mroczkowski, BSE – stan faktyczny i domniemany, Przegląd Hodowlany nr 5/2001.
• Rudy, Sytuacja epidemiologiczna BSE w Polsce w aspekcie wymogów Unii Europejskiej. Współczesne Problemy Medycyny Weterynaryjnej, t. 4, 2011.
• Krełowska-Kułas, Choroby zwierząt rzeźnych jako zagrożenie dla zdrowia człowieka, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 2004, nr 644.
• Sikorska, Choroba Creutzfeldta-Jakoba i jej odmiany, Aktualn Neurol 2011, 11 (1), p. 29-37.
• Molenda, Nowa odmiana choroby Creutzfeldta Jakoba a gąbczasta encefalopatia u bydła, Med. Wet, 2000, nr 56 (6).